เมื่อรู้ตัวว่าเป็น โรคไตเรื้อรัง (CKD) สิ่งที่ผู้ป่วยมักได้รับคำแนะนำคือ “ให้จำกัดโปรตีน” หรือในบางกรณีอาจมีความเข้าใจผิดว่า “ต้องงดโปรตีนทั้งหมด” เพื่อไม่ให้ไตต้องทำงานหนัก แต่ความจริงแล้ว โปรตีนยังคงเป็นสารอาหารที่จำเป็นอย่างยิ่งต่อการดำรงชีวิต การงดโปรตีนทั้งหมดไม่เพียงแต่ไม่ช่วยไตเท่านั้น แต่อาจส่งผลร้ายต่อสุขภาพโดยรวมมากกว่าที่คิด บทความนี้จะไขข้อสงสัยและอธิบายถึงหลักการที่ถูกต้องของการจัดการโปรตีนสำหรับผู้ป่วยโรคไต
ทำความเข้าใจ: โปรตีนกับภาระการทำงานของไต
โปรตีนเป็นสารอาหารมหัศจรรย์ที่ใช้ในการสร้างและซ่อมแซมทุกส่วนของร่างกาย ตั้งแต่กล้ามเนื้อ ภูมิคุ้มกัน ไปจนถึงฮอร์โมน แต่เมื่อโปรตีนถูกย่อยสลาย จะเกิดของเสียในรูปของ ยูเรีย ซึ่งเป็นสารที่ไตมีหน้าที่หลักในการกรองออกจากเลือด
เมื่อไตเริ่มเสื่อม
เมื่อไตเริ่มเสื่อมประสิทธิภาพลง (ค่า eGFR ลดลง) ความสามารถในการกรองยูเรียก็จะลดลงตามไปด้วย หากผู้ป่วยกินโปรตีนมากเกินไป จะทำให้ ยูเรียและของเสียอื่นๆ สะสมในเลือดสูงขึ้น (ภาวะ Azotemia หรือ Uremia) ซึ่งเป็นสาเหตุของอาการอ่อนเพลีย คลื่นไส้ และเบื่ออาหาร และยังเป็นตัวเร่งให้ไตเสื่อมเร็วขึ้น
“จำกัด” ไม่ใช่ “งด”
นี่คือจุดสำคัญที่สุดที่ต้องทำความเข้าใจ การจำกัดปริมาณโปรตีน ตามที่แพทย์แนะนำ คือการกินโปรตีนในปริมาณที่เหมาะสมกับความสามารถในการทำงานของไตที่เหลืออยู่ เพื่อให้ไตทำงานได้เบาที่สุด แต่ร่างกายยังคงได้รับสารอาหารที่จำเป็น การงดโปรตีนทั้งหมด จึงเป็นแนวทางที่ผิดและเป็นอันตราย
อันตรายของการ “งดโปรตีนทั้งหมด”
การตัดสินใจงดการบริโภคโปรตีนทั้งหมดด้วยตัวเอง อาจนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรงกว่าการกินโปรตีนเกินไปในระยะสั้น:
1. ภาวะทุพโภชนาการ (Malnutrition)
โปรตีนเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับการซ่อมแซมและสร้างเซลล์ใหม่ การงดโปรตีนจะทำให้ร่างกายขาดสารอาหารสำคัญอย่างรุนแรง นำไปสู่ภาวะ ทุพโภชนาการ ซึ่งเป็นปัญหาที่พบบ่อยและเป็นอันตรายในผู้ป่วยโรคไต
2. การสลายกล้ามเนื้อ (Muscle Wasting)
เมื่อร่างกายไม่ได้รับโปรตีนจากภายนอกอย่างเพียงพอ ร่างกายจะเริ่มสลาย มวลกล้ามเนื้อ ที่มีอยู่เดิมเพื่อนำกรดอะมิโนมาใช้เป็นพลังงานและซ่อมแซมส่วนที่สึกหรอ การสูญเสียกล้ามเนื้อทำให้ผู้ป่วยอ่อนเพลีย ไม่มีแรง และส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตอย่างรุนแรง
3. ระบบภูมิคุ้มกันอ่อนแอ
โปรตีนเป็นส่วนประกอบสำคัญของ ภูมิต้านทาน (Antibodies) และเซลล์เม็ดเลือดขาว การขาดโปรตีนทำให้ระบบภูมิคุ้มกันอ่อนแอลง ทำให้ผู้ป่วยติดเชื้อได้ง่ายและเมื่อติดเชื้อแล้วอาการก็มักรุนแรงกว่าปกติ
4. การรักษาบาดแผลล่าช้า
โปรตีนมีความสำคัญต่อกระบวนการซ่อมแซมเนื้อเยื่อ การขาดโปรตีนจะทำให้บาดแผลหายช้าลง และเป็นอันตรายอย่างยิ่งสำหรับผู้ป่วยที่มีภาวะแทรกซ้อนจากโรคเบาหวาน
หลักการที่ถูกต้อง: กิน “โปรตีนคุณภาพสูง” ในปริมาณที่จำกัด
โภชนาการสำหรับผู้ป่วยโรคไตจึงไม่ใช่เรื่องของการ “งด” แต่คือการ “เลือก” และ “จำกัดปริมาณ” ให้ถูกต้องตามระยะของโรค
1. ปริมาณที่ต้องจำกัดตามระยะ
| ระยะของโรคไต (CKD) | ค่า eGFR (มล./นาที) | ปริมาณโปรตีนที่แนะนำต่อวัน (กรัม/น้ำหนักตัว 1 กก.) |
| ระยะ 1-2 | ≥ 60 | 0.8 – 1.0 (ใกล้เคียงคนปกติ) |
| ระยะ 3 | 30 – 59 | 0.8 (เริ่มจำกัด) |
| ระยะ 4-5 (ไม่ฟอกไต) | < 30 | 0.6 – 0.8 (จำกัดเคร่งครัด) |
| ระยะ 5 (ฟอกไตแล้ว) | < 15 | 1.2 – 1.4 (เพิ่มปริมาณเพราะสูญเสียระหว่างฟอก) |
ส่งออกไปยังชีต
หมายเหตุ: การคำนวณปริมาณที่ถูกต้องที่สุดต้องปรึกษานักกำหนดอาหาร
2. เน้นโปรตีนคุณภาพสูง (High Biological Value)
แม้ปริมาณจะถูกจำกัด แต่โปรตีนที่กินเข้าไปต้องเป็น โปรตีนคุณภาพสูง ที่มีกรดอะมิโนจำเป็นครบถ้วน และร่างกายสามารถนำไปใช้ได้อย่างมีประสิทธิภาพสูงสุด เพื่อลดของเสีย (ยูเรีย) ที่เกิดขึ้น
- ไข่ขาว: ถือเป็นสุดยอดโปรตีนสำหรับผู้ป่วยโรคไต เพราะมีโปรตีนสมบูรณ์ แต่มี ฟอสฟอรัสต่ำมาก
- เนื้อปลา: เช่น ปลากะพง ปลาทับทิม เป็นแหล่งโปรตีนที่ดี
- เนื้อไก่ไม่ติดหนัง: ควรเลือกส่วนอก
- เต้าหู้: โปรตีนจากพืชที่มีคุณภาพสูง
3. เพิ่มพลังงานจากแหล่งอื่น
เมื่อลดปริมาณโปรตีนลง ผู้ป่วยต้องได้รับพลังงานจาก คาร์โบไฮเดรต (เช่น ข้าวขาว วุ้นเส้น) และ ไขมันดี ให้เพียงพอ เพื่อป้องกันไม่ให้ร่างกายต้องสลายกล้ามเนื้อมาใช้เป็นพลังงาน ซึ่งจะทำให้ไตทำงานหนักยิ่งขึ้นไปอีก
บทสรุป
คำตอบของคำถามที่ว่า “งดโปรตีนทั้งหมดช่วยไตได้จริงหรือ?” คือ ไม่จริงอย่างยิ่ง การดูแลสุขภาพไตที่ถูกต้องคือการ จำกัดปริมาณโปรตีน ให้อยู่ในระดับที่ไตยังคงทำงานไหว โดยต้อง เลือกโปรตีนคุณภาพสูง เพื่อให้ร่างกายได้รับสารอาหารที่จำเป็นอย่างครบถ้วน การทำความเข้าใจและปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์และนักกำหนดอาหารอย่างเคร่งครัด จึงเป็นกุญแจสำคัญในการชะลอการเสื่อมของไตและรักษาคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยโรคไตไว้ให้ได้นานที่สุด
#อาหารโรคไต #ควบคุมโปรตีน #โรคไตเรื้อรัง #สุขภาพไต #โภชนาการ
